Lees hieronder het bijzondere verhaal over de voormalige Werkgroep Noorderheide. De werkgroep is omstreeks 2023 opgeheven.
Piramides en de Waterwerken van Daniël George van Beuningen op de Noorderheide
door Jaap van Eijck
Op 4 november 2008 wordt het eerste contact gezocht met de vertegenwoordiger van Staatsbosbeheer in het gebied Noorderheide, per e-mail wordt boswachter Joris Blankena benaderd en komen Jaap van Eijck, Eric de Graaf, Wilco van den Top en genoemde boswachter in de Oudheidkamer op 17 november 2008 bij elkaar, om te komen tot een kennismakingsgesprek. In dit eerste gesprek kwam al snel naar voren dat Staatsbosbeheer positief stond tegenover ons voorstel om de beschadigde piramides en waterwerken te gaan herstellen. Het is december 2012 en we zijn dus ruim 4 jaar verder. Wat we zoal hebben gedaan probeer ik in dit schrijven u duidelijk te maken.
De Papierwinkel vooraf
Na het gesprek met boswachter Joris Blankena ben ik eerst een brief gaan schrijven naar het Regiokantoor van Staatsbosbeheer te Deventer. Daarin heb ik kort uitgelegd wat we wilden gaan doen. Per slot van rekening is Staatsbosbeheer de eigenaar van het gebied en dus ook van de piramides en de waterwerken. Op 17 februari 2009 kwam per brief de toestemming af, met daarin de laatste zin: “Ik hoop dat het project een waardig herstel van de waterwerken op de Noorderheide te Vierhouten mag betekenen. Waar nodig zal Staatsbosbeheer proberen de nodige ondersteuning te verlenen.” Aldus de directeur Staatsbosbeheer namens deze ir. P. Winterman Regiodirecteur Oost.
Op 19 februari 2009 volgde een brief richting de Stichting Elise Mathilde met daarin een aanvraag voor een eenmalige donatie ten behoeve van onze toekomstige werkzaamheden. Op 12 juni 2009 kwam de schriftelijke bevestiging af en werd ons een flink bedrag ter beschikking gesteld.
Door het Kringloopcentrum De Cirkel werd ons een schenking aangeboden, zodat we de nodige gereedschappen konden aanschaffen. Op 25 februari 2009 kwam een schrijven binnen van het Bouwbedrijf Keijl te Vierhouten waarin Jakob Keijl aangaf dat er voor zijn bedrijf wel een taak gevonden kon worden. Wij hadden hem om advies gevraagd over het maken van beton en de verwerking er van. Hij bood zelfs aan ons de Portland cement en het beton- en metselzand te leveren. Het ging zelfs zover dat het op de heide door Rinus Keijl en medewerker Klaas gebracht werd. De Firma Van Asselt leverde het zand aan.
Vrijwilligers
De vrijwilligers van het eerste uur waren: Jaap van Eijck, Cees van Eijck, Marian van Eijck – Aarts, Wilco van den Top, Eric de Graaf, Harry Smit, Aart van Egteren en Henk Molenkamp.
Daniël George piramide
In het voorjaar van 2009 konden we eindelijk beginnen met de opbouw van de Daniël George piramide. Op 22 mei 2009 werd de eerste spade in de grond gezet en hebben we de basis van de piramide bloot gelegd; tijdens de graafwerkzaamheden werden twee lege flessen gevonden, deze hebben we later met een fles uit onze tijd en oorkonde weer ingegraven.
Enkele grote zwerfkeien zaten ter plekke nog in de grond, dus de diameter van de piramide was bekend. Steen voor steen en laag voor laag werd het geheel opgebouwd en na elke laag werd de piramide gevuld met gestabiliseerd zand. Het voegwerk werd gedaan met cement en kleine kiezels. Helaas konden we niet dagen achtereen aan de slag daar de cement, waarmee de keien werden vast gemetseld, eerst moest drogen, daarna konden we pas weer zand vullen. De afronding van het geheel vond plaats op 21 november 2009 met de plaatsing van het topje.
Miesje piramide
Langs het Peter Paul pad omhoog kwamen we de Miesje piramide tegen. Deze piramide was in 2009 nog in een goede staat. Aan dit monumentje hebben wij niets veranderd. In een boekwerk van de familie Van Beuningen staat vermeld dat zich in deze piramide een oorkonde bevind.
Peter Paul piramide (ook wel Toren van Babel genoemd)
Verder omhoog langs het Peter Paul pad vonden we de Peter Paul piramide, ook wel Toren van Babel genoemd. Deze piramide stond boven op een wortel van een Douglas den. De onderste stenen lagen al los en het geheel stond op instorten. Besloten werd deze piramide in zijn geheel te ontmantelen en hem daarna weer op te bouwen. Alle stenen werden zorgvuldig op volgorde gelegd en de Douglas werd door SBB omgezaagd. Toch werd de piramide zo’n drie meter naar voren opnieuw opgebouwd. We kregen als werkgroep steeds meer ervaring in het opbouwen. Ook in deze piramide vonden we een drietal flessen, met enkele muntjes uit die tijd. Ook deze flessen zijn weer terug ingemetseld met enkele muntjes uit het gulden en euro tijdperk.
Na het herstellen van de drie piramides zijn we voortvarend begonnen aan het weer zichtbaar maken van de betonnen Beek die over de hele Noorderheide door D.G. van Beuningen was aangelegd. De Beek was op vele plaatsen zwaar beschadigd en voor 75% overwoekerd door gras en heide. De Beek werd aangelegd om de 15 betonnen vijvers te voorzien van water. Dit water pompte hij op twee verschillende plaatsen omhoog. Een pomp stond in de buurt van het Bovenmeer en een pomp gelegen in een pomphuis tussen Tonnetjesdelle en de villa Noorderheide. Beide pompen gelegen op een hoog punt. Het opgepompte water stroomde dan door de Beek naar beneden en vulde onderweg de vijvers.
Dennen en berkenopslag op de heide
In augustus bloeit de heide en met zijn paarse kleur levert dat een prachtig plaatje op. Toch gaat dat niet zomaar, als de mens niet de jonge dennen en de jonge berken op tijd uit de heide verwijdert zal binnen korte tijd de heide veranderen in bos. Gelukkig liepen er op de Noorderheide wat moeflons die zich te goed deden aan de jonge berken; maar sinds de hekken om de Noorderheide zijn verwijderd zien we de kudde bijna niet meer. Dus moeten we zelf aan de slag. Elke keer na het werken aan de waterwerken trekken we wat tijd uit om genoemde opslag in de buurt van de waterwerken en piramides te verwijderen. Dit doen we door de jonge plant met wortel en al uit de grond te trekken of als deze plant al te groot was deze met zaagje of kniptang weg te halen. Al met al een tijdrovende klus. Gelukkig is de Stichting Behoud Dierenwereld Veluwe ook vaak met vrijwilligers op de Noorderheide te vinden.
Soms meldt zich wel eens een groep bij Staatsbosbeheer om dit werk te doen; als SBB daar om vraagt zullen wij die mensen graag begeleiden.
Het trekken en zagen van berken en dennen wordt veelal gedaan door onze dames.
Marianne van Eijck – Aarts, Luchien Smit, Marja Otter en Willemijn van Eijck – Lensen. Zij gaan in een rustig tempo al pratend de heide over die grenst aan de Beek waar wij met beton aan het werk zijn. We zouden best nog wel wat meer dames daarvoor kunnen inzetten. Ook het veegwerk in de Beek wordt door onze dames gedaan. Geheel op hun tempo. En achteraf als we weer naar huis gaan kijken ze weer terug op een heerlijk dagje buiten.
Foto’s: Jaap en Cees van Eijck
De Beek, een betonnen goot van ongeveer drie kilometer
Een betonnen goot die door Van Beuningen is aangelegd om de vijvers van water te voorzien. Na de dood van Daniël George in 1955 is weinig of geen onderhoud meer aan de Beek verricht dus de Beek werd overwoekerd door gras en hei. Het gras groeide al in de beton en er ontstonden scheuren en gaten in de bodem en in de zijkanten. Door bosbouw machines zijn hele stukken beton uit de Beek gereden en deze lagen her en der verspreid over de heide. Nadat we de piramides hadden gerepareerd begonnen we op 1 december 2009 aan het weer zichtbaar maken van de Beek. Het verwijderen van gras en heide aan weerszijden van de Beek, dit was een zeer zwaar werk; “Beuken” noemden we het.
De hulp van Staatsbosbeheer werd ingeroepen voor het weer op hun plekje leggen van enkele grote stukken beton. Hiervoor werd een zware machine ingezet. Jaap en Cees legden alles weer een beetje waterpas en werd de boel weer met beton aan elkaar gezet.
Vooral het stuk Beek tussen de D.G. piramide en Tonnetjesdelle was een zwaar stuk, gelukkig kregen we hier hulp van een groep militairen in het kader van de actie NL Doet.
We zijn nu drie jaar bezig om De Beek weer zover te krijgen dat er weer water kan stromen. Door het vele werk van Cees, Jaap, Harmen en Marianne is dat gelukt. Het was niet altijd even makkelijk maar met passie voor wat we deden lukte het. Als er een stuk Beek vrij was gemaakt van gras en heide en door Marianne was aangeveegd (we weten nu hoe zwaar werk vegen is) constateerden we wat er zoal kapot was. Hele stukken rand met veldkeien waren soms verdwenen, grote gaten in de bodem. Dit alles moest gerepareerd worden veelal met hulp van Harry Smit en later met Marja Otter.
In de buurt van de Daniël George piramide werden twee riool buizen in de zandweg gelegd met hulp van Bouwbedrijf Keijl en André Bouw was die klus zo geklaard; zonder hulp van derden was dat ons nooit gelukt.
Foto’s: Cees en Jaap van Eijck
Doordat we in 2012 de beschikking over een aggregaat kregen en zodoende het water konden laten stromen ontdekten we op verschillende plaatsen dat de Beek door wortelgroei omhoog werd gedrukt. Zodoende verloren we veel water over de randjes van de Beek. Dus moesten de wortels worden verwijderd. Vooral achter de D.G. piramide was dit een groot probleem. Met vereende krachten werd door Cees, Jaap en Geert Bart de stukken beton op hun kant gelegd waarna Staatsbosbeheer de wortels wegzaagde. Hierna moesten de stukken beton weer terug op hun plaats gelegd worden en dan moest de boel nog afgewerkt worden.
Het zwaarste werk was wel het blootleggen van de betonnen Beek. Aan weerszijden van de Beek werd het gras en de heide weggehaald. Hoe dichter we bij Tonnetjesdelle kwamen hoe groter de graspollen werden. Met dit werk zijn we wel drie jaar bezig geweest. Als we de graspollen verwijderd hadden ontdekten we pas waar de randen beschadigd of verdwenen waren. Met de schop maar ook met bosmaaiers werd de Beek aangepakt. Waarna het stuk dat schoongemaakt was veelal door Marianne werd schoongeveegd. Ook vegen is een zware taak.
De Vijvers
Het Bovenmeer
Gelegen aan de oostzijde van de heide. Een mooie nog goed gevulde ronde vijver. Het begin van de waterloop; hier bevindt zich ook de pomp die van 40 meter diepte water oppompt. Als de vijver vol is stroomt deze over precies op de plek waar De Beek begint.
Daniël George plas
Een kleine ronde plas, met wat begroeiing in het midden, genoemd naar de bouwer van de waterwerken Daniël George van Beuningen
De Halve Maan
Een vijver in de vorm van een halve maan. Deze vijver lag geheel onder het zand en de heide. Door André Bouw met graafmachine is deze vijver op 2 augustus 2010 bloot gelegd.
De Forellen vijver
Een van de grotere vijvers met eiland in het midden; hierin bevinden zich de zeldzame Italiaanse kamsalamanders; aan de rechterzijde bevindt zich een plateau.
De Wildakker
Vijver gelegen achter de D.G. piramide; deze vijver was nagenoeg dicht gegroeid met gras. Op 22 oktober 2012 heeft André Bouw met zijn graafmachine 75 % van het gras verwijderd.
De Peter Paulplas
Een mooie grote vijver met begroeiing in het midden. Deze vijver ligt midden op de open heide. De bodem van deze vijver is al eens door een instantie bewerkt met dakleer waarop leem is gestort. Op 5 april 2011 hebben Cees en ik overtollige plantengroei verwijderd. Door deze actie werd het weer een vijver, daarvoor was het een modderpoel.
Tonnetjesdelle
De grootste vijver op de Noorderheide. Als alle vijvers gevuld zijn en het water blijft zijn weg vinden door De Beek dan is deze vijver het eindpunt van het geheel. Aan deze vijver is door de werkgroep Noorderheide niets veranderd. Hier kan men op een bankje genieten van de rust en de natuur.
Foto’s: Cees en Jaap van Eijck
De Moeflonvijver
Deze vijver heeft op de plattegrond van de Noorderheide geen naam. Vaak zagen wij in deze omgeving de moeflons grazen; voor de werkgroep een reden om dit vijvertje de Moeflonvijver te noemen.
Deze vijver liet de groep studenten per ongeluk leeg lopen, doordat ze de stop onder uit de vijver doorstaken. Er bleef een modderig massa over. Cees en ik hebben toen deze vijver leeg geschept en nu ligt hij er weer goed gevuld met water bij.
Korhoenplas
Langs de blauwe paaltjes wandelroute ligt dit mooie, goed gevulde vijvertje. Als er bij het pompstation water opgepompt wordt zal deze vijver de eerste zijn die gevuld gaat worden. Als hij vol is loopt hij over en gaat het water onder de zandweg door richting Moeflonvijver.
Drie vijvers bij het pompstation
Middelste vijver
Bij het pompstation (een gemetseld bouwseltje) gelegen in het rustgebied bevinden zich drie vijvers. De middelste vijver ontvangt zijn water van zo’n 40 meter diepte en is onder water door middel van een pijp verbonden met zowel de linker als de rechter vijver. De wet van de communicerende vaten zorgt ervoor dat alle drie de vijvers even hoog gevuld zijn. In de linker vijver bevindt zich een afsluiter die open en dicht gezet kan worden. Als het water in die vijver hoog genoeg is en de afsluiter open gezet wordt kan het water naar beneden stromen en zal aankomen bij de Korhoenplas. De rechter vijver zorgt voor opslag van water wat kan stromen richting de Villa. Onder in die vijver bevindt zich een pijp waarop binnenkort een kraan gezet wordt, zodat we die open en dicht kunnen draaien. Vanaf hier verplaatst het water zich dan richting de Elise Mathilde vijver. Alle drie de vijvers zijn redelijk gevuld en bedekt met een groene laag kroos.
Linker vijver
Rechter vijver in de winter
Het Pompstation
Bij de drie vijvers, hier boven beschreven, ligt een pompstation. Gebouwd door D.G. van Beuningen in de jaren ’40 van de vorige eeuw. Een gemetseld hoekig bouwsel en aan de buitenkant afgestreken. In het bouwsel bevindt zich een put van riool buizen met een doorsnede van omstreeks 1,5 meter. De rioolbuizen gaan 15 meter diep en op die hoogte begint over een lengte van 15 meter een gemetselde put. Trapsporten zijn langs de wanden gemonteerd aan een ijzeren frame, hier langs loopt ook de stijgleiding vanuit de pomp die vast zat aan een elektromotor. Beneden kan een lampje branden en de bodem van de put is op 30 meter diepte nog droog. Van daar uit gaat een pijp naar het grondwater. In het voorjaar van 2012 is beneden een nieuwe moderne pomp geplaatst.
Op 16 juni 2010 was het dan eindelijk zover dat personeel van de Landmacht uit Wezep en wel van het Waterboordetachement (Genie) in de put afdaalden om in het kader van oefening de pomp weer aan de praat te krijgen. Vele maanden zijn ze met voldoende technische mensen op de heide geweest. Eind 2011 bleek dat de zuigpijp die naar het grondwater gaat lek was. Een slang in die pijp was de oplossing en dankzij een nieuwe pomp hadden we op 5 juli 2012 water. Met 2 kub per uur kunnen we de vijvers vullen. Een nieuwe klus lag klaar voor de Genie?? Het boren van een nieuwe bron aan de Oostzijde van de heide.
De toegang tot het pompstation werd steeds vernield en werd er van alles naar beneden gegooid. Gelukkig wilde vrijwilliger Evert van Beek een handje helpen en maakte een zware ijzeren vergrendeling voor de deur en onlangs in oktober 2013 bleek dat ook niet bestand te zijn tegen het brute geweld van de inbrekers. Jammer dat ze toen de oude pomp hebben meegenomen.
De Bron bij Bovenmeer
Bron boring Oostzijde van de heide bij Bovenmeer
Ongelofelijk wat die mensen voor ons hebben betekend. Dit hadden we nooit verwacht maar op 6 juni 2011 kwam het hele boordetachement van de Genie in actie om voor ons een nieuwe bron te boren van 75 meter diepte, bij het Bovenmeer. Een week lang zijn ze professioneel bezig geweest om alles volgens de geldende regels uit te voeren. Gelukkig hadden alle instanties hun toestemming gegeven om dit project in dit natuurgebied te kunnen uitvoeren. De pomp geeft nu 10 kub water per uur via een aansluiting die aan de boorput is bevestigd.
Voor de werkgroep was dit wel het hoogtepunt van al ons werk.
Het Waterboordetachement van 101 Genie Bataljon nadat de klus geklaard was samen met Jaap van Eijck
De Waterloop
Nadat de Genie van het Waterboordetachement de nieuwe bron bij het Bovenmeer had geboord en deze zodanig heeft achtergelaten dat wij op zeer eenvoudige wijze water konden oppompen, Restte ons nog de taak om voor de stroomvoorziening te zorgen en wel krachtstroom 380volt. Een verzoek aan de Stichting Elise Mathilde werd gehonoreerd en wij konden met die donatie aangevuld met een schenking van de RABO-bank een aggregaat aanschaffen. Een aanhangertje waarop dat apparaat werd vastgezet was ook niet ons grootste probleem.
Van links naar rechts: Jaap van Eijck, Marja Otter en Marianne van Eijck-Aarts
Meer zorgen hadden we waar we aanhanger en aggregaat konden stallen. Op dit moment (najaar 2013) hebben we daar een uitstekende plaats voor gevonden.
Wij pompen alleen water op als de vijvers water nodig hebben en als er door Staatsbosbeheer een beroep op ons wordt gedaan. Om de vijvers, van Bovenmeer naar Tonnetjesdelle, geheel te vullen hebben wij 3 dagen nodig om het water achter de Wildakker richting Peter Paulplas te laten lopen. Dat houdt dus in: ’s morgens aanhanger ophalen en tijdens de dag diverse malen aftanken met diesel en laat in de middag het geheel weer veilig opbergen en dat dus drie dagen achtereen. Ook de stroomvoorziening bij het pompstation met de diepe put kan met het aggregaat verzorgd worden alleen de hoeveelheid water per uur is daar een stuk minder dan de eerst genoemde pomp bij het Bovenmeer. Daarom zijn nu besprekingen aan de gang om de grondkabel van villa naar pompstation toch te herstellen zodat de pomp daar eenvoudiger aan en uitgezet kan worden. Ook wordt gedacht om daar een zwaardere pomp te plaatsen.
Als het water zijn weg door De Beek vindt geeft dat een prachtig beeld, stromend water over de Noorderheide; slechts weinig voorbijgangers hebben het gezien. Wij zijn pas tevreden als het water de Peter Paulplas in stroomt en als we de vijvers op het particuliere deel van de villa Noorderheide voldoende kunnen vullen.
De vijvers gelegen in het rustgebied en op het particuliere deel van de Noorderheide
Vanaf het pompstation dat gelegen is in het “verboden toegang” deel van de Noorderheide loopt De Beek zowel richting Tonnetjesdelle als naar de vijvers gelegen op het terrein van de villa Noorderheide. De vijvers richting Tonnetjesdelle hebben de namen Moeflonvijver en Korhoenplas. Het stuk Beek dat deze vijvers voorziet van water ligt vaak vol met dennennaalden en dient regelmatig te worden geveegd. Ook de wilde zwijnen maken er vaak “een zooitje” van. De Beek richting de villa Noorderheide passeert al snel een ondiepe overloop gevolgd door de vijver Elise Mathilde. In het laatste stuk tot aan het hek van de villa ligt nog een prachtig aangelegde waterval.
Nadat de Beek het hek is gepasseerd kan het aangevoerde water gestuurd worden naar de vijver De Vogelpoel. Door middel van een schuif kan dit geregeld worden. Als de schuif dicht staat loopt het water door naar de grote vijver Diependel. Deze laatste twee vijvers kunnen ook hun water krijgen uit een pomp gelegen op het terrein van de villa Noorderheide.
Het traject Hek – Diependel is ook door ons onderhanden genomen en ook hier kan het water nu zijn weg vinden. Vijver Diependel (links) en de vijver Vogelpoel (rechts), beide vijvers gelegen op het particuliere deel van de Noorderheide en is niet toegankelijk.
We zijn nu (lente 2014) ruim 5 jaar bezig en wij naderen het einde van de vele reparaties aan beek en vijvers. Slechts enkele zaken lopen nog zoals: vaste stroomvoorziening in het pompstation, het probleem lekkende vijvers en de toestand van de wegen op de heide. Wat niet zal stoppen is het doorlopende onderhoud aan de beek en de vijvers. Geregeld zullen we de Beek moeten schoonvegen en zal er geregeld water opgepompt moeten worden. Ook zullen we de Beek steeds moeten controleren op loszittende delen en beschadigingen. Maar ik kan toch wel schrijven dat dit monument door ons aller inzet er weer prachtig bij ligt. Natuurlijk dank ik ook de vele sponsors die dit hebben mogelijk gemaakt. U kunt ze vinden op de site van ons mooie werk:
https://www.sites.google/site/piramidesnoorderheide
https://www.sites.google/site/piramidesnoorderheide2
https://www.sites.google/site/piramidesnoorderheide3
https://www.sites.google/site/piramidesnoorderheide4
Foto’s zijn afkomstig uit de privé collecties van Cees en Jaap van Eijck
01-05-2019 Fluisterstil aggregaat
Jarenlang is de Werkgroep Noorderheide van de Heemkundige Vereniging Nuwenspete aan het werk geweest met het restaureren van de piramides en waterwerken van D.G. van Beuningen op de Noorderheide, tussen Elspeet en Vierhouten.
Op 1 mei 2019 onthaalde de vrijwilligers van de Werkgroep Noorderheide sponsoren, vertegenwoordigers van Staatsbeheer en supporters van het project op stromend water in de gerestaureerde beek. Bij die gelegenheid werd een nieuw, fluisterstil aggregaat in werking gesteld dat zorgt voor de benodigde elektriciteit voor de waterpompen.
Zo’n 25 personen hadden ingeschreven om deze activiteit bij te wonen. De genodigden werden om 11.30 uur, op de parkeerplaats gelegen aan de Vierhouterweg/Elspeterbosweg door leden van de werkgroep, opgevangen. Na een korte wandeling werd door Jaap van Eijck een welkomstwoordje gesproken. Hierbij werd ingegaan op de werkzaamheden van afgelopen 10 jaar. Het gehele tracé van Bovenmeer naar Tonnetjes Delle en van Pompstation naar Tonnetjesdelle of eventueel naar de vijver Diependel is door de werkgroep zo ver hersteld dat opgepompt water alle vijvers kan vullen. Jaap bedankte dan ook alle sponsoren die dit mogelijk gemaakt hebben.
Na zijn toespraak verzocht hij Janderk Slothouber, de voorzitter van het Van den Broek Lohman Fonds uit Nunspeet, het nieuwe fluisterstille aggregaat voor het eerst in bedrijf te stellen en verzocht hij Cees van Eijck, als vertegenwoordiger van de vele bloemenhandelaren op de bloemenveiling te Naaldwijk, om de afsluiter in een der vijvers open te draaien. Na deze handelingen stroomde het opgepompte water naar beneden richting de Korhoenderplas en de Moeflonvijver waarna het uiteindelijk in Tonnetjedelle liep. Na 10 jaar is dit nu eindelijk gelukt.
Na deze eerste handelingen werd aan allen, door de werkgroep, een eenvoudige lunch aangeboden waarna men langs De Beek met stromend water en diverse watervalletjes naar beneden wandelde. Iedereen genoot van het prachtige monument en niet in de laatste plaats van het mooie weer.
